Οκτωβριανά 1931: Η πρώτη επανάσταση των Ελλήνων της Κύπρου

«Είμαι ένας άνθρωπος που δεν ανήκει στην ανώτερη τάξη και χωρίς διαπρεπείς τίτλους. Είμαι ένας ρασοφόρος σκλάβος της χώρας αυτής και ακριβώς όπως ο Παλαιών Πατρών Γερμανός ευλόγησε τη σημαία της ελευθερίας ευλογώ και εγώ τη σημαία αυτή και από τώρα και στο εξής αρχίζει ο αγώνας των παθών. Ο καθένας από εσάς ας ακολουθήσει τον ανηφορικό δρόμο του Γολγοθά, ούτως ώστε, είτε θα σφαγούμε, είτε θα ελευθερωθούμε. Ελευθερία ή θάνατος. Οι σκλαβωμένοι λαοί τότε μόνο ελευθερώνονται όταν το ζητούν». Με αυτά τα λόγια τελείωσε την ομιλία του ο ιερατικώς προϊστάμενος του ναού της Φανερωμένης Διονύσιος Κυκκώτης, ύψωσε τη σημαία που κρατούσε και το πλήθος, από την Εμπορική Λέσχη Λευκωσίας, κατευθύνθηκε προς το Κυβερνείο. Ήταν απόγευμα της 21^ης Οκτωβρίου 1931. Λίγες ώρες αργότερα, ο βραδινός ουρανός της Λευκωσίας θα φωτιζόταν από τις φλόγες του καιόμενου Κυβερνείου.

Το Κυβερνείο στις 22 Οκτωβρίου 1931

Το 1929, η νίκη του Εργατικού Κόμματος στις βρετανικές εκλογές έδωσε ελπίδες στους Κύπριους. Η απάντηση, όμως, που δόθηκε από τον Λόρδο Πάσφηλδ, υπουργό Αποικιών, ήταν καταθλιπτική για την κυπριακή αποστολή:«Το Κυπριακόν ζήτημα έχει κλείσει οριστικώς και δεν δύναται επωφελώς πλέον να συζητηθή». Οι Κύπριοι, όμως, δεν πτοήθηκαν. Το 1930, η «Πολιτική Οργάνωση» (που είχε ιδρυθεί το 1921) μετεξελίσσεται σε «Εθνική Οργάνωση» με στόχο την επίτευξη της «εθνικής αποκαταστάσεως διά της ενώσεώς της [Κύπρου] μετά της Μητρός Ελλάδος». Τον ίδιο χρόνο, ξεκίνησε να δραστηριοποιείται η «Εθνική Ριζοσπαστική Ένωσις Κύπρου», στα χνάρια των Επτανησίων Ριζοσπαστών.


Η ίδρυση και μόνο της ΕΡΕΚ σηματοδοτούσε την –και τυπικά πλέον– έναρξη της διελκυστίνδας για τον τρόπο επίτευξης της Ένωσης. Ορισμένοι Κύπριοι είχαν ξεκινήσει να συνειδητοποιούν ότι ο πολιτικός αγώνας με τις πρεσβείες και τα υπομνήματα δεν ήταν αποδοτικός και ότι χρειάζονταν νέες μορφές δράσης. Η ύπαρξη και μόνο των Κυπρίων Ριζοσπαστών και η μυστική δραστηριότητά τους φαίνεται να θορύβησαν τους πιο «μετριοπαθείς». Επικεφαλής της «αδιάλλακτης» μερίδας φέρεται ο Μητροπολίτης Κυρηνείας και των «μετριοπαθών» ο Μητροπολίτης Κιτίου Νικόδημος Μυλωνάς. Το γεγονός ότι πρωτεργάτης των Οκτωβριανών θεωρείται ο «διαλλακτικός» Κιτίου Νικόδημος Μυλωνάς δείχνει την ισχυρή πίεση που άσκησε στους «μετριοπαθείς» η δράση των «αδιάλλακτων». Ο ίδιος ο τότε κυβερνήτης Ρόναλντ Στορς θα γράψει μετέπειτα στα απομνημονεύματά του ότι τα γεγονότα της 21ης Οκτωβρίου 1931 ήταν αποτέλεσμα της επιθυμίας των νέων να υπερφαλαγγίσουν το πολιτικό κατεστημένο του τόπου.

Στις 18 Οκτωβρίου 1931, η ΕΡΕΚ είχε εμφανιστεί επίσημα στο προσκήνιο με τη διακήρυξη των προγραμματικών της αρχών. Όπως αναφερόταν σε αυτή, σκοπός των μελών της ήταν να πετύχουν «την μετά φανατισμού επιδίωξιν της μετά του ελληνικού πολιτειακού συνόλου ενώσεως της Κύπρου». Την ίδια μέρα, ο Μητροπολίτης Κιτίου, σε επαναστατική του ομιλία στη Λάρνακα, απευθυνόταν προς τον λαό κατηγορώντας την αποικιακή κυβέρνηση και κηρύσσοντας το Νομοθετικό Συμβούλιο αναποτελεσματικό. Ένεκα αυτού, διακήρυσσε ότι χρειάζονταν προσπάθειες προς άλλες κατευθύνσεις προκειμένου να διασφαλιστεί η λαϊκή ευημερία.

Στις 21 Οκτωβρίου, μέσα σε εξημμένη ατμόσφαιρα, οι κωδωνοκρουσίες του Ιερού Ναού της Φανερωμένης στη Λευκωσία είχαν ως αποτέλεσμα τη συγκέντρωση περίπου επτά χιλιάδων λαού. Οι ομιλίες των Ελλήνων μελών του Νομοθετικού Σώματος υπογράμμιζαν την ενωτική αξίωση των Ελλήνων και στιγμάτιζαν την αυταρχική πολιτική των αποικιοκρατών. Τελευταίος μίλησε ο Διονύσιος Κυκκώτης. Ο Κύπριος Παλαιών Πατρών Γερμανός, όπως χαρακτηρίστηκε, «προχώρησε και εκήρυξε την επανάσταση», σύμφωνα με την επίσημη αναφορά των γεγονότων. «Ο καθένας από εσάς ας ακολουθήσει τον ανηφορικό δρόμο του Γολγοθά, ούτως ώστε, είτε θα σφαγούμε, είτε θα ελευθερωθούμε. Ελευθερία ή θάνατος. Οι σκλαβωμένοι λαοί τότε μόνο ελευθερώνονται όταν το ζητούν…»

Επιμέλεια και γραφή: X.A.Α.

Πηγή: ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ “ΕΝΩΣΙΣ”