Πότε, αλήθεια, είμαστε πραγματικά ελεύθεροι; Όταν είμαστε εντελώς ανεξάρτητοι; Όταν μπορούμε να κάνουμε ανά πάσα στιγμή αυτό που θέλουμε χωρίς να υπολογίζουμε τη γνώμη κανενός ή το να είμαστε, όπως πολλοί λένε, «ο εαυτός» μας; Αν ναι, τότε τι ρόλο παίζουν, για παράδειγμα, η οικονομική, η πολιτική ή η υπαρξιακή μας ελευθερία; Είμαστε πραγματικά ελεύθεροι όταν οι διατροφικές, ενδυματικές, μουσικές ή οι άλλου είδους συνήθειές μας καθορίζονται από εξωγενείς παράγοντες, όπως για παράδειγμα η διαφήμιση και το αποκαλούμενο «mainstream»; Είναι πραγματικά ελεύθερο ένα άτομο που ενώ θέλει να εργασθεί δεν υπάρχουν θέσεις εργασίας; Είναι πραγματικά ελεύθερο ένα νέο άτομο που θέλει να σπουδάσει αλλά δεν έχει την οικονομική ευχέρεια για κάτι τέτοιο;
Αυτό που συνήθως συμβαίνει είναι πως, ενώ νιώθουμε ελεύθεροι, στην πραγματικότητα ΔΕΝ είμαστε. Από την άλλη, ελευθερία δεν σημαίνει καθολική απουσία ορίων. Κάτι τέτοιο θα οδηγούσε στο χάος ή στην τρέλα. Η ύπαρξη και η ελευθερία μας καθορίζονται και διαμορφώνονται στο πλαίσιο των βιολογικών, πολιτισμικών, κοινωνικών μας και άλλου είδους ορίων τα οποία αποτελούν παράλληλα και τους όρους της ζωής του καθενός μας.
Η αίσθηση ελευθερίας δεν είναι μία συγκεκριμένη κατάσταση αλλά μία δυνατότητα, η δυνατότητα πρόσβασης στο δυναμικό που κουβαλά ο καθένας μας εντός του, αλλά ταυτόχρονα και μία λεπτή ισορροπία ανάμεσα στην πίστη στον εαυτό και στα όνειρά μας, από τη μία, και στην επίγνωση των ορίων μας, από την άλλη. Αν βάλουμε, για παράδειγμα, τον πήχη πολύ ψηλά, αυτό μπορεί να μας οδηγήσει σε μια αίσθηση αναξιότητας, ανεπάρκειας, θλίψης και χαμηλής αυτοεκτίμησης.
Οι αστικές κοινωνίες ταυτίζουν την ελευθερία με την ύπαρξη απείρων δυνατοτήτων που όμως μόνο λίγοι μπορούν να αξιοποιούν, αλλά και με έναν άκρατο ατομισμό σύμφωνα με τον οποίο ο καθένας θα πρέπει να κοιτά τον εαυτό και το συμφέρον του, αδιαφορώντας στην ουσία για τους άλλους. «Κοίτα, παιδί μου το συμφέρον σου. Άσε τους άλλους να κάνουν ό,τι θέλουν. Εσένα τι σε νοιάζει;» είναι η κοινωνική προσφορά και η προτροπή πολλών γονέων προς τα παιδιά τους…
Μία διαφορετική εκδοχή ελευθερίας είναι αυτή που συμπεριλαμβάνει απαραίτητα την αλληλεγγύη προς τα υπόλοιπα μέλη των ομάδων και των χώρων που ανήκουμε, όπως η οικογένειά μας, ο χώρος εργασίας μας, το φιλικό μας περιβάλλον κ. ά. Μόνο σε σχέση με αυτούς νοιώθουμε πως ανήκουμε κάπου, πως αυτοπραγματωνόμαστε, πως συνδημιουργούμε, πως συνυπάρχουμε, πως είμαστε κάποιοι συγκεκριμένοι άνθρωποι με παρελθόν, παρόν και μέλλον.
Ο άνθρωπος γεννιέται με μία έμφυτη ανάγκη επικοινωνίας με άλλους, είναι δηλαδή από τη φύση του κοινωνικό ον. Ταυτόχρονα, όμως, είναι και μια μοναχική ύπαρξη, έχοντας ανάγκη να είναι κάποιες στιγμές και μόνος του. Η δυνατότητά μας να κινούμαστε αβίαστα και ισορροπημένα ανάμεσα στις δύο αυτές καταστάσεις αποτελεί τον πυρήνα της ολοκλήρωσης και ωριμότητάς μας ως ανθρώπων.
Άτομα που δεν μπορούν και φοβούνται να είναι μόνα ακόμα και για λίγο ή που αποφεύγουν τις στενές σχέσεις με τους άλλους έχουν σοβαρές προσωπικές και διαπροσωπικές δυσκολίες. Δεν είναι, δηλαδή, ελεύθερα ούτε και ο εαυτός τους. Εξουσιάζονται από την ανασφάλεια και το φόβο. Το ίδιο ισχύει και για τα άτομα που δεν μπορούν να πουν «όχι» και που είναι διατεθειμένα να κάνουν τα πάντα για τους άλλους, είτε πρόκειται για την οικογένεια, τους φίλους, τους συναδέλφους ή τους διάφορους γνωστούς, μόνο και μόνο για να εισπράττουν αποδοχή, εκτίμηση και αγάπη, πληρώνοντας, όμως, ως αντίτιμο την απώλεια του αληθινού τους εαυτού και των προσωπικών τους αυθεντικών επιθυμιών και αναγκών.
Η συνύπαρξη με τους άλλους δεν θα πρέπει σημαίνει αυτόματα και μονίμως θυσία των προσωπικών μας «θέλω». Η αποδοχή του οποιουδήποτε από εμάς θα πρέπει να βασίζεται κυρίως σε αυτό που είναι συνολικά ως άτομο και όχι σχεδόν αποκλειστικά σε αυτά που προσφέρει στους άλλους.
Μία άλλη διάσταση της αίσθησης ελευθερίας είναι, ως εκ τούτου, και μια εσωτερική αίσθηση γαλήνης, ηρεμίας και ισορροπίας, πως δεν χρειάζεται πάντα να κάνουμε κάτι, πως μπορούμε να χαλαρώσουμε και να απολαύσουμε τις στιγμές που θέλουμε.
Η πραγματική ελευθερία έχει, όμως, και το αντίτιμό της ή όπως έλεγε και ο Jean Paul Sartre, ο άνθρωπος είναι «καταδικασμένος στην ελευθερία», εννοώντας πως η ελευθερία εμπεριέχει και μία ευθύνη που προκαλεί υπαρξιακό άγχος, ανησυχία και αμφισβήτηση. Η συνειδητοποίηση του εαυτού, των ορίων, της ευαλωτότητας και των επιλογών μας, όπως και κάθε προβληματισμός και συνειδητοποίηση -εκτός από δημιουργική διάθεση και αίσθηση ελευθερίας- προκαλεί και άγχος.
Στις σύγχρονες καταναλωτικές κοινωνίες, το υπαρξιακό μας άγχος το αντιμετωπίζουμε συνήθως με την υπερβολική κατανάλωση, τη βουλιμία, την ψυχογενή ανορεξία, τη μανία σωματικής άσκησης, τη χρήση ναρκωτικών ουσιών, οινοπνεύματος, αγχολυτικών και αντικαταθλιπτικών χαπιών, το τζόγο και με άλλου είδους καταναγκασμούς.
Όλο και λιγότεροι μπορούν πλέον να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις και στις «αξίες» της σύγχρονης κοινωνίας που θέλει τα μέλη της να είναι άτομα επιτυχημένα, νέα, ωραία, κοινωνικά επαρκή κ.τ.λ. Η νοητική ικανότητα και η λεκτική ευχέρεια αξιολογούνται πολύ περισσότερο από την αυθεντικότητα και την ελεύθερη έκφραση συναισθημάτων. Όλο και περισσότεροι κλείνονται στο καβούκι τους. Η αληθινή αγάπη και οι αυθεντικές συναισθηματικές σχέσεις είναι αναπόφευκτα οι μεγάλοι χαμένοι της υπόθεσης. Η αίσθηση ελευθερίας και αυτοπραγμάτωσης του σύγχρονου ανθρώπου πνέει πραγματικά τα λοίσθια και ο όποιος εξωτερικός μας πλούτος αδυνατεί να αντισταθμίσει την εσωτερική μας φτώχια…
Η αίσθηση ελευθερίας είναι στοιχείο υπερπολύτιμο και αναντικατάστατο για την αυτοπραγμάτωσή μας. Εάν, όμως, δεν μπορούμε να τη μοιραστούμε με κάποιον τότε αποτελεί χίμαιρα και ουτοπικό δονκιχωτισμό που μας εγκλωβίζει σαν αόρατος ιστός αράχνης σε μια ιδιότυπη μοναξιά που τη χρίζουμε ως ελευθερία…
«…Θέλει αρετή και τόλμη η ελευθερία…» ή όπως αλλιώς το εξέφρασε ο δανός φιλόσοφος Sören Kierkegaard: «Το να τολμάς είναι σαν να χάνεις το στήριγμά σου για μια στιγμή, το να μη τολμάς είναι σαν να χάνεις τον ίδιο σου τον εαυτό»…
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου